Përmbledhje e teorisë, e përkrahur nga:
Milan Budimir (1881-1975), studiues klasik serb:
https://sr.m.wikipedia.org/…/%D0%9C%D0%B8%D0%BB%D0%B0…
Më shumë:
https://at001.wordpress.com/…/albanian-the-pre-greek…/
Fqinjë me grekët janë folësit e grupit trako-ilir, i përfaqësuar sot vetëm nga shqipja.
Terry G. Jordan-Bychkov, Bella Bychkova Jordan, Alexander B. Murphy
Origjinaliteti dhe banorët e Gadishulli Ballkanik ishin ilirët, të përfaqësuar sot nga shqiptarët.
Historiku modern evropian 1875
ËSHTË E SAKTUAR NËN GJUHË SHQIPE, E CILA ËSHTË GJUHË GREKE / PARAGREKË
Përmbledhje e teorisë, e përkrahur nga Milan Budimir (1881-1975), studiues klasik serb:
Ai pohon se popullsia paragreke e zonës së Egjeut ishte shumë e përzier nga ana etnike dhe gjuhësore dhe se në mesin e kësaj popullate ekzistonte edhe një shtresë indo-evropiane që i përkiste një dege të veçantë të kësaj familjeje në të cilën ndalojnë të tre seritë e velarëve (pallatalët , velarët e pastër dhe labio-velarët) parashtroheshin si fonema të dallueshme. Një gjuhë e tillë indo-evropiane është shqipja nëse Pedersen ka të drejtë në postulimin e një ligji të shëndoshë që thotë se labio-velarët indo-evropianë asimilohen në shqipe para zanoreve të përparme, ndërsa velarët e pastër mbeten të pandryshuara në këtë pozicion:
Alb. pjek ‘I fry’ < IE *pek w d
Alb. pese ‘five’ < IE *penk w e
Alb. i’p ‘eyes’ < IE *ok w e
but
Alb. kohe ‘time’ < IE *kesa
Shqipja është një gjuhë satem me velarat palatale të asimiluara indo-evropiane (krh. vis ‘fshat’ : lat. vlcus ; athete ‘e mprehtë’ : lat. acer ; lidhem ‘unë jam i lidhur’ : lat. ligare ; ze, zeri ‘zë i caktuar’ ‘ : OI havanam ‘lavdërues’) është e qartë se, nëse konkluzionet e Pedersenit janë të sakta, shqipja është një gjuhë indo-evropiane që dallon tre lloje të ndalesave velare, ndërsa shumica dërrmuese e të tjerave ka shkrirë velarët e pastër ose me palatalet ( gjuhët i centum) ose me labio-velarët ( gjuhët satem). 79
Ligji i Pedersen është ende në diskutim dhe nuk mund të konsiderohet ende si i pranuar apo i refuzuar, por duhet të merret parasysh-tion me gjithë rezervën e duhur.
Budimiri pranon ligjin e Pedersenit dhe beson se shqipja, duke dalluar tre seritë e ndalesave indo-evropiane, vazhdon shtresën më të vjetër gjuhësore në Ballkan dhe se gjuha indo-evropiane paragreke i përkiste të njëjtës familje. Këtë ai përpiqet ta vërtetojë duke vendosur fjalë huazime greke me origjinë paragreke të cilat dallojnë edhe tre llojet e ndalesave velare indoevropiane. Sipas Budimirit, fjalë të tilla huazimi janë për shembull: krepio? ‘dreri’: lat. cervus, IE *kerwos dhe oagpoc, ‘i ngrohtë’ : Gr. 0epp.op, IE *g w hermos ; ato tregojnë një asimilim si të palatalëve indo-evropianë ashtu edhe të labio-velarëve. Prandaj Budimiri postulon një marrëdhënie të veçantë midis gjuhës indoevropiane paragreke dhe shqipes moderne. 80 Në këtë ai ndjek von Hahn dhe Thomopulos të cilët mendonin se shqipja ishte një formë moderne e gjuhës së lashtë pellazge. 81 Kjo tezë së fundmi ka fituar mbështetje të fortë në mesin e studiuesve modernë shqiptarë. 82 Për shkak të marrëdhënies së indo-evropianes paragreke dhe asaj shqiptare, Budimir beson se të dyja janë të lidhura me ilirishten, gjuhën e lashtë indo-evropiane të Ballkanit Veriperëndimor. Ai beson se në këto rajone mund të gjenden elemente gjuhësore të cilat tregojnë gjithashtu një dallim midis tre llojeve origjinale të ndalesave velare indo-evropiane. Kështu ai merr në konsideratë një fushë mjaft të gjerë dhe përpiqet të etimologjisë sa më shumë fjalë dhe emra të paqartë, duke llogaritur gjithmonë me shumë variacione fonike që rrjedhin nga përshtatjet aloglottike të këtyre formave.
Një shembull shumë udhëzues i kësaj qasjeje është etimologjia dhe njohjet që ai propozoi për shkëlqimin epirotik Saca ‘det’ me një variant të dëshmuar formë <5aij;a. Budimir e lidh këtë fjalë me \i ‘surf’ dhe me emrin e perëndeshës së detit ©stu; (nga një formë më e vjetër e supozuar *0e7m<;). Të njëjtës fjalë familje i përket, sipas tij, edhe shqipja det/ dejet ‘det’. Të gjitha këto fjalë janë shpjeguar etimologjikisht nga Budimiri si prejardhje të ndryshme ilire dhe paragreke të IE *dheup/b- ‘thellë’ dhe kognate të Mod.E. thellesi.
Të njëjtës familje fjalësh i përket edhe emri ‘OSuckteup \Ulixes që do të thotë ‘njeri i detit’, o/w fillestare është një parafjalë, dhe Suoa/lix është përshtatje aloglottike e <5a|a ‘det’ (forma e supozuar origjinale e ‘ OSoercrsuc; duke qenë ‘OSuSsop). Ekuivalentët semantikë janë Gr.
ifpxXoi; ‘duke qenë në det’ dhe pomoraci serbokroat ‘njeriu i detit’.
Kuptimi “det” është dytësor në fjalët që rrjedhin nga kjo rrënjë indo-evropiane. Kuptimi origjinal ruhet me fjalë të tjera që i përkasin të njëjtës shtresë indoevropiane paragreke. Ishte përhapur edhe në Itali dhe Azinë e Vogël. Një shembull është, sipas Budimirit, shkëlqimi Siippu; ‘llogore’ dhe hidronimi i famshëm romak Tiberis (me variantin e trajtave Thy (mjbris dhe Dybris ). Një i afërm i mëtejshëm është 2u (3ap (,p) që tregon një përbindësh që jetonte në një vrimë të thellë …
…Interesant është mësimi i Budimirit për emrin etnik të shtresës së tij indo-evropiane paragreke që fillimisht mbulonte të gjithë Ballkanin, Italinë dhe Anadollin dhe mbeti dominues në Ballkanin verior deri në imigrimin e grupeve sllavishtfolëse në shekullin e gjashtë. dhe shekulli i shtatë pas Krishtit Grekët i njihnin pellazgët në traditën e tyre letrare si popullsi autoktone e vendit të tyre. Ekziston vetëm një informacion që kundërshton formën e emrit. Shkollasti i Homerit II. 16.233 ka IIsXa<TTi,xe në vend të neXaaytxe. Ky është një leccio difficilior dhe, siç thekson Budimir, duhet t’i kushtohet vëmendje e plotë. Nëse e lidhim me n aXaid-r/) (toponim në Epir), deae Palaestinae që i përkasin aty, me Palaestinus (emri i vjetër i Strymonit), me -svsa-rai. (emri i popullsisë jo të lirë në Thesalinë e lashtë), dhe me TOXacjToa TCXoaaToa (termi për popullsinë punëtore të Atikës sipas leksikografëve Ammonius dhe Pollex) bëhet shumë e mundshme që Pelastai/ Palastai/ Palaistai është forma origjinale e etnisë. emër që, siç beson Budimiri, tregonin folësit e indoevropianes paragreke kudo që përhapeshin. 87 Alternimi e/a dhe a/ai para një s i ndjekur nga një bashkëtingëllore është karakteristik për modelin tingullor të asaj gjuhe. Forma neXacryot është një përzierje letrare e Pelastait dhe izi’/,c/.yoc, ‘deti’ ose neXaytovei;, që sipas Budimirit është një formë tjetër me të njëjtin emër.
Budimir mëson se emri etnik Pelastai përdorej edhe në Ballkanin verior. Njihet në emrin e fisit ilir Pirustai dhe ndoshta në toponimin Perast. Ai shfaqet edhe në ‘ATCvecnrat,, një toponim në Italinë Jugore. Në juglindje, folësit e pelastikishtes migruan deri në Palestinë, e cila i dëshmon vetë emri i saj Palaestina. Në burimet hebraike, emigrantët indoevropianë nga Ballkani njihen si PJistim, dhe burimet egjiptiane i përmendin pushtuesit si P-r-s-t. Filistejtë biblikë janë pra, sipas Budimirit, ndërhyrës indo-evropianë që vijnë nga Egjeu dhe Ballkani nëpërmjet Kretës. Fjala huazuese filistine në hebraisht seren/s/m ‘mbret i filistinëve’ është si rrjedhim pelastike: një tjetër përshtatje aloglottike e formës origjinale të greqishtes Tupavvop ‘sundimtar’. 88
Budimiri ka sjellë në diskutim shumë material gjuhësor. Zgjuarsia dhe erudicioni i tij i gjerë, pikëpamjet e tij të gjera dhe sinteza magjepsëse kontribuan shumë në një rishikim të plotë të gjurmëve paragreke në fjalorin grek dhe në krijimin e një shtrese gjuhësore indo-evropiane më të vjetër se ajo e përfaqësuar nga gjuhët tona klasike. Megjithatë, duhet theksuar se, megjithëse Budimiri shfaqet si një kampion i indoevropianizmit paraklasik, ai kurrë nuk e mohoi ekzistencën e një shtrese gjuhësore akoma më të vjetër jo-indoevropiane në zonën e Egjeut dhe në të gjithë Mesdheun…
79 Cf. Pedersen (1 900), Jokl (1963: 123-7), Mann (1952: 35-6), Baric5 (1959:
21). Në kundërshtim me këtë pikëpamje dhe duke e konsideruar shqipen si një gjuhë të thjeshtë satem:
Hermann (1907).
80 Cf. Budimir (1931; 1936: 198; 1950: 13-; 1951b: 81; 1957).
81 Cf. Hahn (1874), Thomopulos (1912).
82 Cf. Konda (1964), Cabej (1964: 79-83).
87 Hesychius na informon se athinasit shqiptonin TJt/.aaiiy.og in-ne vend te ne^aoyixog.
88 Cf. Budimir (1937a).
(Pjesë të shkëputura nga Katicic, Radosllav, Gjuhët e lashta të Ballkanit, Pjesa I, 1976)22.46
Linku Dixhital:
https://at001.wordpress.com/…/albanian-the-pre-greek…/
